सुन्दर शान्त विशाल नेपालया उपत्यकाय् अनेक प्रसिद्ध देवदेवीपिं विराजमान जुयाच्वंगु , तीर्थ उपतीर्थद्वारा अभिषिञ्च जुयाः पवित्र जुयाच्वंगु जामाच्व, फूच्व, धिनाच्व एवं सिफुच्वरुपी चतुमहाप्राकारं चाःहुलाः वज्रभूमि समानं सुरािष्त जुयाच्वंगु, श्रीस्वयम्भू ज्योतिरुप आलोक प्रकाश जुया च्वंगु धर्मश्री प्रज्ञापारमिता, गुह्येश्वरीया धर्माेदय कुण्डं अभिषेक प्रदान यानाच्वंगु, संघनायक श्रीकरुणामय–आर्यावलोकितेश्वर जनहित सुख शान्ति निम्तिं नगर परिक्रमा यानाच्वंगु धार्मिक, सांस्कृतिक , ऐतिहासिक तथा कलात्मक दृष्टि अत्यन्त महत्वपूर्णगु थुगु थासय्
अनुमानित ३ स्वंगूगु शदीपाखे सुर्यवंशी राजा वृषदेव नं जुलसां शैवधर्म परित्याग यानाः सत्य शान्ति करुणा प्रधानगु बुद्धधर्म ग्रहण यायेगु मती तयाः स्वयम्भूपवत स्थान पाखे स्वयावन । अन उगु समयय् साम्हेगुँ महाविहार–स्वयम्भू पर्वत स्थानय् प्रसिद्ध बौद्ध विद्वान शान्तिशील भिक्षुया शिष्यत्व ग्रहण यात । थव गुरु शान्तिशील भिक्षुजुयागु उपदेशयात शिरोपर यासे राजा वृषदेव नं जुलसां प्रागैतिहासिक कालंनिसें सुप्रसिद्ध जुयाच्वंगु स्वयम्भू ज्योतिरुपयात पुनः चैत्याकार रुपय् परिणत यायेमाल धैगु हर्षाेत्साह पूर्वक महान् शुभसंकल्प यात ।
तदनुसार आचार्य शान्तिशील भिक्षुजुया कुशल नेतृत्वय् शास्त्रोक्त विधिपूर्वक स्वयम्भू महाचैत्य निर्माण कार्य सुसम्पन्न जुल । लिसेलिसें पंचमहाभूतयागु प्रतिनिधित्व यानातःगु पञ्चपुरय् नं देवदेवता स्थापना यानाविल । थ्वहे स्वयम्भू महाचैत्ययागु विशेष महात्म्य न्यनाः भक्तिवस छुं समयतक स्वयं राजा हे पूराजी (.द्यःपालाः) जुयाबिज्यात । परन्तु, सदांया लागी थथे थःहे पूजारी जुयाच्वने मफैगुलिं स्वयम्भूया नित्यपूजाया निम्तिं आवश्यक बन्दोवस्त मिलेयाना शाक्यभिक्षु वन्देजुपिन्त अधिकार प्रदान याना थकल ।
आचार्य शान्तिशील भिक्षुजुया प्ररणाद्वारा बुद्धधर्मप्रति अगाढ श्रद्धाभक्तिउत्पन्न जुल । अकिं थ्वय्क वृषदेवं नं बुद्धधर्म सम्वन्धी अनेक उन्नति यानाः सद्धर्मकीर्ति तयावन ।
जुजु वृषदेवयागु विष्यय् थुगु प्रकारं व्रशावली व जनुश्रूतिया आधारय् जक बुद्धधमया परमभक्त धयातःगु मखु कि इतिहासप्राण शिलाभिलेखं नं. न्वंवानाच्वंगु दु। देवपत्तन स्थित पशुपतिनाथया न्ह्यःनेच्वंगु दबुली तयातःगु लिच्छवी जयदेव –द्वितीय) यागु, पण्डित बुद्धकीर्तिजुं रचना यानातःगु शिलापत्रय् नं जुजु वृषदेवयागु विषययात कयाः थथे उल्लेख यानातल
जुजुपिं मध्यय् उत्तम जुयाः सुगत३ शासनयागु धर्मजक मानेयाइम्ह गुम्ह खः वृषदेवयागु पाखें शंकरदेव जन्म जुल । शंरदेवया पाखें धर्मदेव उत्पन्न जुल । धर्मदेवयागु पाखें ऐतिहासिक प्रथम मानदेव जुजु उदय जुल । थ्वहे मानदेवयागु अंश महीदेव धयाम्ह प्रसिद्ध राजा जन्म जुल धकाः च्वइतल ।
वृषदेव राजां बुद्धधर्मप्रति तधंगु श्रढा भक्ति तयाः बुद्धधर्म सम्वन्धि आपालं उन्नति यानाच्वंगु र्ईलय् थःगु शासनकालया अन्तिम चरण पाखे शैवधर्मया प्रकाण्ड विद्वान स्वामी शंकराचार्य नेपालय् थ्यंक वल । थुगु हे ईलय् जुजु वृषदेवया पट्टमहिषि महारानीया पाखें युवराज जन्म जुल । थुम्ह युवराज जन्म जूगु ईलय् स्वामी शंकराचार्य नेपालय् प्रवेश जूगुलिं च्वय्कः युवराजया नां शंकरदेव धकाः नाम प्रसिद्ध यात ।
अनुमानित ४ प्यंगूगु शदी पाखे थ्वय्कः युवराज शंकरदेव जुजु जुसेंलि श्रीपशुपतिनाथया उत्तर ढोकाया न्ह्यःनेपाखे मनवेगील्वहँयागु भव्यरुप त्रिशूल दयेकाः दुन्ता यात । राजराजेश्वरीया लिकस छगः तुं दु । थ्व तुंथिइ क्वस्वयेबले थःगु पूर्वजन्मया स्वरुप अनेक चिन्हत खनेदया च्वनीगु । थुकी राजा प्रजा सकिसिगु पापपुण्ययागु विपाक लक्षण क्यनीगु जुयाच्वन । क्रमशः उकिदुने भिंगु बांलाःगु दायाँया प्रदर्शन दुर्लभ जूगुुलिं लिपा जूलिसे झ पापचिन्ह स्वरुप जक स्वयेमालीबले उकिं यानः तधंचीधं सकलयात मनय् तस्सकं सुख मदयेकाः अशान्ति जुयेका च्वनेमाली धैगु सिइकाः थ्वय्का जुजुं उगु तुँथिइ चां ल्हानाः त्वःपुयाबिल ।
उकी द्यःने उगु दोष निवारणया लागी जातिस्मरण नामक महाविराटेश्र महादेव स्थापना यानाब्यूगु जुल ।
थव अबु वृषदेव जुजुं गुगु प्रकारं स्वयम्भू महाचैत्य प्रति सेवा भक्ति यानावन, वहे आदर्शयात लुमंकाः थः अबुजुयागु विशुद्ध कीर्ति परन्तु चीरस्थायी जुयेमा धैगु हेतुं राजा शंकरदेवं नं स्वयम्भूस्थिति विहारया निम्ति अक्षयदान स्वरुप आयस्ता निम्तिं जग्गा प्रदान यात । लिसें थुकीया उपलक्षय् महान् यज्ञयागादि विधिपूर्वक उत्सव नं याःगु जुल ।
थुगुहे ईलय् स्वतन्त्र विचार दुम्ह शास्त्रज्ञानी पण्डित जयश्री मिश्र छम्ह दैच्वन । तर थ्वय्क मिश्रजु स्वामि शंकराचार्यजुयागु सम्प्रदायस दुहाँवनेगु इच्छा मजुया, गन बुद्धधर्म धर्म थें भिक्षुपिं च्वनाः सद्धर्मचर्या दिन हनाच्वंगु बुद्धधर्म उज्जवल जुयाच्वंगु, सम्राट, अशोकया म्ह्याय् मय्जु चारुमतिं दयेकाथकूगु देवपतन स्थित चारुमति महाविहारय् बारंबार वनाः ततःधंपिंि धुरन्धर बौद्ध विद्वान उपसम्पदालाभी शान्त सुचरित्रवान् भिक्षुपिंगु सत्संगत याः वनीम्ह जुयाच्वन । थ्वय्कयागु विलक्षण प्रतिभा खनां शास्त्रीज्ञानी पण्डित जयश्री मिश्रजुयात जुजु शंकरदेवं सःतके हल । राजायागु वचनानुसारं राजायागु हजुरी थ्यंकवन ।
पण्डित जयश्री मिश्रजु । छपिंगु आशय विचार व िसत्संगत जिं बुझे जुल। धर्म सकलया स्वतन्त्त दु । जिं स्वैतं थ्वहे धर्म यायेमाः धकाः भयत्राय बिइगु जिगु कत्र्तव्य मखु । परं धर्म सकलया थःथः स्वतन्त्र दु । तर , जिं छपिंगु आचार विचारया लक्षण विचार यानास्वयाबले थ्व आशय खनेदत कि
बुद्ध धर्मय् अनुशरण जुयाः लोककल्याण यानाः जीवन मुक्त जुयावनेगु दृढ संकल्प यानाच्वंगु , अकिं छःपिंगु सदिच्छानुसार बुद्धधर्मय् दीक्षित जुयाः याकनं वन्देजु जुयेगु स्व, शुभकार्यय् विलम्ब यायेमते । थुलि धयाः वय्कयागु आशय अनुसारं छगु शान्त वातावरणगु थासय् बागमतीयागु पारी भव्यरुपं विहार दयेके बिइगु निर्णय यात ।
तर गन गुगु दिशाय् गुबले दयेकेगु धैगु विषयय् कयाः सम्वन्धित व्यक्तिपिं च्वनाः आवश्यक सल्हासाहुति याना च्वंगु ईलय लाक्क अकस्मात् सुन्दरम्ह मयूर छम्ह आकाश मार्ग ब्वययावयाः छथाय् जुत ।थथे आकाझाकां मयूर जूवःगु खंसेलि सम्वन्धित व्यत्तिपिं सकलसिनं तचोगु हर्ष यानाः निर्णय यात कि गन मयूर जूवल , अन उगु थासय् विहार निर्माण निम्ति शुभारम्भ यानाः जग स्वनेगु ज्या जूगु जुल ।
अन उगु थासय् शास्त्रविधि अनुसारं जग स्वनेगु निम्तिं भूमि याचना यानाः जग म्हूयायंकूबले छगु विष्णुमूर्तिनं लुयावल । क्रमशः विहार निर्माण निम्तिं कुशल कलाकारपिं च्वनाः जुजु शंरदेवयागु पूर्ण सहयोगं यथा समय विहार निर्माण कार्य सिधसेंलि पण्डित जयश्री मिश्रयागु शुभ संकल्प अनुसारं योग्य आचार्यपिं च्वनाः विधिपूवृक विहार निर्माण कार्य सुसम्पन्न याःगु जुल ।
गुम्हसिया लाी विहार निर्माण कार्य निर्विघ्नपूर्वक सिद्धि जुल । उम्ह शास्त्रज्ञानी पण्डित जय्श्री मिश्रजु नं पूर्वरmपेन बद्धधर्मय् दीक्ष्ािँत जुयेत बौद्ध संस्कार अनुसारं सर्वप्रथम यायेमाःगु त्रिशरण बोधिचित्त उत्पत्ति यानाः कुशल आचार्य स्थविरजुया अधिनायकत्वय् चूडाकर्म यानाः विशुद्धरmपं बुद्धशासनय् दीक्षित जूम्ह जुल ।
तर गन गुगु दिशाय् गुबले दयेकेगु धैगु विषयय् कयाः सम्वन्धित व्यक्तिपिं च्वनाः आवश्यक सल्हासाहुति याना च्वंगु ईलय लाक्क अकस्मात् सुन्दरम्ह मयूर छम्ह आकाश मार्ग ब्वययावयाः छथाय् जुत ।थथे आकाझाकां मयूर जूवःगु खंसेलि सम्वन्धित व्यत्तिपिं सकलसिनं तचोगु हर्ष यानाः निर्णय यात कि गन मयूर जूवल , अन उगु थासय् विहार निर्माण निम्ति शुभारम्भ यानाः जग स्वनेगु ज्या जूगु जुल ।
अन उगु थासय् शास्त्रविधि अनुसारं जग स्वनेगु निम्तिं भूमि याचना यानाः जग म्हूयायंकूबले छगु विष्णुमूर्तिनं लुयावल । क्रमशः विहार निर्माण निम्तिं कुशल कलाकारपिं च्वनाः जुजु शंरदेवयागु पूर्ण सहयोगं यथा समय विहार निर्माण कार्य सिधसेंलि पण्डित जयश्री मिश्रयागु शुभ संकल्प अनुसारं योग्य आचार्यपिं च्वनाः विधिपूवृक विहार निर्माण कार्य सुसम्पन्न याःगु जुल ।
गुम्हसिया लाी विहार निर्माण कार्य निर्विघ्नपूर्वक सिद्धि जुल । उम्ह शास्त्रज्ञानी पण्डित जय्श्री मिश्रजु नं पूर्वरुपेन बद्धधर्मय् दीक्ष्ािँत जुयेत बौद्ध संस्कार अनुसारं सर्वप्रथम यायेमाःगु त्रिशरण बोधिचित्त उत्पत्ति यानाः कुशल आचार्य स्थविरजुया अधिनायकत्वय् चूडाकर्म यानाः विशुद्धरुपं बुद्धशासनय् दीक्षित जूम्ह जुल ।
धयातःगु दु – थुगु विहार दयेके धुसेंलि विहारया नां छु तयेगुधैगु विषययात कयाः ज्योतिषी पण्डितपिं च्वनाः छलफल जुल । अन्तस थ्वहे नामाकरण सिद्ध जुल कि अकस्मात नं मयूर जूवःगु जुयानिम्ति ‘‘मयूरवर्ण महाविहार” धका धायेगु धाल । गुलिसिनं धाल जग म्हूथाय् विष्णुमूर्ति लुयावःगु जुयाः निम्तिं
‘‘विष्णुक्षे विहार’’ धायेगु नं धाल । थ्व नितां उचित भाःपाः थौंतकं परम्परागत कायम जुया वैच्वन ।
थुगु प्रकारं जुजु शंकरदेवं बुद्धशासन उन्नति याये कारणय् बौद्धविहार दयेकाबिये धुसेंलि, थुगु विहारय् च्वनाः सद्धर्मशासन उज्जवल याये निम्ति भिक्षुँ जयश्री मिश्रजुं बुद्धधर्मय् दीक्षित जुयाः विहारय् च्वनाः गुगु यायेमाःगु मुख्य मुख्यगु ज्या त्रिविध नवाङ्ग बुद्धप्रवचन धर्मशास्त्र मुनेगु यात , विशुद्धरुपं बौद्धसंघ संस्थापन यानाः बौद्ध विहार व विहारयात माःगु आवश्यक ज्वलं दयेकल एवं महाकरुणा व सत्यशान्तिया आधारित आदर्श व व्यवहार जुयाच्वंगु सारयुक्त उपदेश प्रचार व प्रसार यानाः लोककल्याण यानाः क्रमशः श्रावकबोधि, बुद्धवोधि प्राप्त यानाः अन्तस जीवन मुक्त जुयाविज्यात ।
थुगु विहार निर्माण निम्तिं शुभमुहूत्र्त व पवित्र स्थान निर्देशनया लागी लँ क्यनेत वःम्ह मयूर प्रवेश जूगु दिनय् जग म्हूगु गुगु शुभयुक्त दिन खः – माद्ध शुक्ल द्वादशी), स्थानीय सर्वसंघया परम्परागत विश्वास अनुसार मानेयानावैच्वंगु खनेदु । अथेहे थुगु विहार प्रतिष्ठा कार्य सुसम्पन्न यानाः बुद्ध शाक्यमुनिया मूर्ति स्थापना यानाः प्राणप्रतिष्ठा याःगु शुभदिन थ्वहे स्वांयामुन्ही –बैशाख पुन्ही) कुन्हु जुल धैगु विषय कयाः थुगु विहारया परम्परागत सांस्कृतिक विधि दच्छिया निक उक्त दिनय् म्हेखुशी द्यःलाःवनेगु थिति विधि उत्सव याकें प्रमाणित जुयावैच्वंगु खनेदु ।
