सारांशरुप
थुगु विहारया क्वाचपाल देवता श्रीशाक्यमुनी भगवान् प्रति थःथःगु श्रद्धा भक्ति अनुसारं फुम्हंफुथें अनेक कीर्ति वस्तु दोहलपा विहार निम्ति आवश्यक व्यवस्था यानाथकूगुया साक्षि स्वरुप ऐतिहासिक प्रमाण प्राचीन अभिलेख – शिलापत्र, ताम्रपत्र, काष्ठपत्र एवं इष्टकापत्र) आदिया अध्ययन व अनुसन्धान यानाः पाठकपिंगु सन्मुखय् सारांशरुप प्रस्तुत यानागु जुल ।
क्वापाःदेगःया कार्नेसय् तानातैतःगु सिजःपौ
ने.सं. ७४१ श्रावणशुक्ल पूर्णीमा कुन्हू विष्णुछेँ विहारया श्रीशाक्यमुनि बुद्धप्रति श्रद्धभक्तितसे नित्य स्नान निम्तिं देवख्यः चायके ज्वलं दोहलपातःगु जुल । थुकिया दानपति नामसंगीति खलक उजयसिंहजु प्रभृति संघछि मुनां तःगु जुल ।
अनहेसं झ्वलय् च्वंगु सिजः पौ
ने.सं. ७५६ आश्विन पूर्णिमाया दिनस श्रीबुद्ध भगवानयात शोभावृद्धि निम्तिं सुवर्ण वितान इलां चर्हे याःगु । थुगु कार्यस सहभागी जूपिं बुद्धगीत –बोगीखलः) मञ्जुदेव वज्राचार्य प्रमुख ।
अनहेसतुं तैतःगु सिजःपौ
ने.सं. ७५८ माघशुदी द्वादशी कुन्हु विष्णुछेंबाहाःया श्रीक्वाचपाल शाक्यमुनि देवसके लुँचीवर दुंतायाःगु जुल । थुकीया श्रद्धालु भक्तजनपिं गुंलाधर्म बुद्धगीत खलक देवनरसिं वज्राचार्य प्रभृति ।
पिन्छेबाहाःया आशाकाजी वज्राचार्ययाके च्वंगु सिजःपौ
ने.सं. ७६६ फाल्गुणशुक्ल प्रतिपदा उत्तरफाल्गुणी नक्षत्र शूलयोग शुक्रवार थ्वकुन्हुया दिनस श्री शाक्यमुनिया शरीर सुवर्णमूर्तियासे नापं शाक्यमुनि क्वाचपाल देव विज्याकातःगु सम्पूर्ण देवल दयेकाव विधिवत् प्रतिष्ठाकार्य सुसम्पन्न याःगु जुल । थुगु शुभकार्यस चिन्तायाकपिं यन्ताझोया हृदयसिंहजु, श्रीधनजु, पुलझोया कुसुमराजजु । थ्वबेलस थकाली आजु श्री इन्द्रजु, चक्रेश्वर श्री जिनसिंहजु व दशस्थविर प्रमुख नं संघपछि मुनां काई सिधयेकूगु जुल ।
क्वाचपालया फलेच्वंगु संसहल्वहँ
ने.सं. ७९१ बैशाखशुक्ल द्वितीया रोहिणी नक्षत्र अतिगण्डयोग आदित्यवारया दिनस विष्णुछेँबाहाःया श्री क्वाचापाल भट्टारक शाक्यमुनिया छेँ जीर्णाेद्धार यासे स्वतपौ यानाः भव्यरुप जुइक देगल दयेकाः विधिवत् प्रतिष्ठा याःगु जुल । थुगु कार्यस दशस्थविर एवं सर्वसघपिंगु आवश्यक सहयोगं ज्या जूगु जुल । थुगु मन्दिर जीर्णाेद्धार कार्यय् काष्ठकार जूम्ह कलाकार हातिग्ल – हौगः याम्ह .....
थुगु देगःया कुंतुनासिंइ च्वंगु काष्ठलेख
ने.सं. ७९१ सालं थुगु देगः शोभावृद्धि निम्तिं देवजोतिजु नं ज्याचकाव दयेकातःगु वायव्याकुलांया कुंतुनासिं जुल ।
क्वाचपाल देवःया दुनेच्वंगु संसहल्वहँ
ने.सं. ८००) आश्विनशुक्ल त्रयोदशी आदित्यवार थ्व कुन्हु थ्व विष्णुछेँवाहाः ननि पिनेसं च्वंगु दुपात त्वाःया जेवनसिं भावो –महर्जन) प्रभृति झिंस्वम्ह भावोपिं सम्मिलित जुयाव विष्णुछेँवाहाःया श्रीक्वाचपालदेवप्रति श्रद्धातसे ल्वहँया पिल दयेकूगु दिन जुल । चिन्तायाक धा –ला) छेँया हाकुदेव भारो ( श्रेष्ठ) ल्वहँ ज्यायाःम्ह मण्डिराज भारो जुल ।
क्वापादेगःया कार्नेसय् च्व)गु सिजःपौ
ने.सं. ८१० माघकृष्ण त्रयोदशीया दिनस श्री क्वाचपालदेवयात नश्चासिवाखलकनं सुवर्ण निमापस्ति जुछि दोहलफा तःगु जुल ।
क्वापाजुया लुखायाबाहास अङ्कित अभिलेख
ने.सं. ८२९ ज्येष्ठकृष्ण अष्टमीया दिनस विष्णुछेँबाहारा मयूरवर्ण महाविहारया श्रीक्वाचपाल देवतायात बुद्धगीत धर्मदयेकाव पञ्चबुद्ध सहितनं थ्व खली दयेकाः दोहलपा जुल ।
थुकीया श्रद्धालुजन धर्मगोष्ठी थकाली बुद्धदेव, शिक्षमुनि, इन्द्रजोति प्रभृति ।
पिन्छेँबाहाःया आशाकाजी बज्राचार्यया छेँसच्वंगु सिजःपौ
ने.सं. ८३२ कार्तिककृष्ण द्वितीया कुन्हु भगवान् शाक्यमुनिप्रति श्रद्धा तयाव मंकालखलक सम्मोहनं गजू दयेका दुंतायाकपि) जयधं, तापकर, जंवर प्रभृति ।
भजन फलेचास च्वंगु संसहल्वहँ
ने.सं. ८३५ आश्विनशुक्ल सप्तमीया दिनस दिवंगत पुत्रयागु शान्तिकामना यासे धर्मशाला फले दयेकाब्यूगु जुल ।
क्वापाद्यःया दुनेच्वंगु संसहल्वहँ
ने.सं. ८३६ आश्विन पूर्णिमाया दिनस विष्णुछेँबाहाःया क्वापादेवया प्रति भक्तितसे पूर्णिसिवा धर्म अहोरात्र दयकं ५३ गः कलश ब्वसे अहोरात्र यज्ञ यासे लुँया चवस्वान २४ फो दयकं गःपते कोखायका व दोहलपा जुल । थुकीया दानपति सूजदेव, लत्नमुनि, यदनजु, चन्द्रजुति, विपश्वी, धनश्री प्रमुखं धर्मगोष्ठी नं ।
क्वापाःफले च्वंगु शिलापत्र
ने.सं. ८३९ माघकृष्ण आमावासिया दिनस व्राचार्य धर्मरायजुनं त्रिरत्नमूर्ति (बुद्ध, धर्म, संघ) व दिगिदेवतायात लुँया इलां निपा दोहलपा तःगु जुल ।
क्वापाःदेगःया दुने च्वंगु संसल्वहँ
ने.सं. ८५१ माघशुक्ल द्वादशीया दिनस विष्णुछेँबाहारया श्रीक्वाचपाल देवयात लुँयापिर तया । दानपति धर्मराय, धर्मदेव, पूर्णराय, धर्मचन्द्र, प्रभृति १६ म्ह समोहन दुंता याःगु जुल ।
क्वापाःदेगःया कार्नेसय्च्वंगु सिजःपौ
ने.सं. ८५२ मार्गशुक्ल पूर्णिमाया दिनस भगवान बुद्धयात छोरापत व सुवर्णलेपित तोरण श्रीयंद्रजतिजु प्रभृतिद्वारा दोहलप्यूगू जुल ।
क्वापाःदेगःया ग्वाखय् च्वंम्ह महाकालया काष्ठतोरणलेख
ने.सं. ८६२ सालं श्रीमहाकालदेवयात श्रद्धातसें वीरजु, पंदजु, चनसिं, सिरिसिंजु प्रभृतिद्वारा दुंतायाकगु तोरण ।
क्वापाःद्यःया फलेच्वंगु शिलापत्र
ने.सं. ८७४ वैशाखशुक्ल अक्षयतृतीया दिनस विष्णुछेँबाहारस चिकंआंतवनं सियाः नापं थुगु विहारस फोहर मैला आदि अपवित्र एवं अशोभनीय कार्य समेत यायेगु निषेध सूचना बियातःगु दु । थुकीया दानपति गुणसलिजु प्रभृति जुल ।
विहारया लायब्वय् च्वंगु चिकंअतस अङ्कित
ने.सं. ८७४ अभिलेखया चिकं अप्पाय् थासंथासय् अङ्कित यानातैतःगु दु । लिसे छथाय् गुम्हखः दानपति गुणसलिजुया शरीर रेखाचित्र अङ्कित यानातःगु नं खना ।
क्वापाः फलेच्वंगु घण्टाभिलेख
ने.सं. ८७७ पौषशुक्ल द्वितीयाया दिनस बुद्धगीत गोष्ठी समूहजुसे शाक्यमुनि भगवान प्रीतिनं विहारय् चिकंअतन सियाः संद्ध भोजन याकाः न्हाप्पायागु ने.सं. ७९३ श्रावणशुक्ल १ यागु घण्ट जीर्ण जुयालि व स्वयानं बांलाक बल्लाक तगो यानाः घंट दयेकाः दोहलपा ब्यूगु जुल । थुकिया श्रद्धालु दातापिं श्रीह बज्राचार्य आदि । थ्व घंट ज्या याःम्ह नकबाहालया श्रीपाहान बेपारी जुल ।
अनसं च्वंगु मेगु घण्टाभिलेख
ने.सं. ८८० सालं विष्णुछेँबाहाःया शाक्यमुनि प्रीतिनं धर्मगोष्ठी समूह सल्हासाहुति यासे दानपति धनसिंहजुनं थ्व घण्ट समर्पण याःगु जुल । थ्व घण्ट ज्या याःम्ह बेपारी महेन्द्रजु ।
क्वापाःजुया लुखाखापाया बेत्वालस अङ्कित अभिलेख ।
ने.सं. ९५८ बैशाखशुक्ल अक्षयतृतीया दिनस विष्णुछेँबाहाल क्वाचपालदेवताया लुखाखापास लीलनं भुनाव तया । वज्राचार्य पद्मानन्दजुया परिवार सहित जुयावं ।
क्वापाःद्यःया दुनेच्वंगु शासनल्वहँ
ने.सं. ९६८ फाल्गुणकृष्ण चनुतर्दशी दिनस छगु न्हूगु बन्देज दयेकूगु दु कि थ्व भिन्छेबाहालस चुडाकर्म यायेधुंपिं गुलिनं संघमस्त दैच्वनी, उमिगु लागी मात्र सल्लाहासाहुतिकथं निर्णय जुगू जुल गुम्हसिया छेँय् ल्वापु ख्यापु जुयाः अबु दाजुपिन्सं पितिंकाच्वंपिं अथवा दुःख आपद् जुयाः दीनहीन जूपिं, वासस्थान मदया गनं वनेच्वने थाय् मदुपिं, फलेबाय् जूपिं शरणार्थि जुयाच्वंपिन्त विशेष अनुकम्पा तयाः छगु धर्मशाला सतलया रुपय् क्वापाःदेगःया चीवरछेँ दयेकाव्यूगु जुल ।
क्वापाःद्यःया दुनेच्वंगु शिलापत्र
ने.सं. ९८१ चैत्रशुदी पूर्णिमा कुन्हु विष्णुछेँ विहारस श्रीक्वाचपाल भगवान् प्रीतिनं ओहःया वज्रत्वास्वांत् लुंनसिया व विविधरत्न जडे याना शोभायमान पूर्वक दोहलपा तःगु जुल । थुकीया कझी रमबहारया हलखमुनि, पुन, देवनंद प्रमुख १४ म्ह महांकाखलक जुल । मेपिं लस्तावःपिं श्रीसिमव, जितानसिं कझीनकिं धंजुमति समूहत सहभागी जूगु जुल ।
क्वाचपालया दुनेच्वंगु ताम्रपत्रया सारांस
ने.सं. ९८३ भाद्रशुदी १२स श्रीभिंछेबाहाःया बज्राचार्य श्री पुनजुतिजुया धर्मचित्त उत्पत्ति यासे हर्षमान पूर्वक दिवंगत थव आजु अबुजुपिंगु उद्धार जुयेमा धैगु शुभप्रतिज्ञा यासे धर्मधातु चैत्य दयेका व प्रतिष्ठा याना तःगु जुल । छुँ समय लिपा हानं देहावसान जूपिं थव मतिनापिं काय्म्ह्याय्पिं सुखावति प्राप्त जुयेमा धैगु कारणे श्री सुखावती लोकेश्वर, वज्रपाणि, कारण्डव्यूह लोकेश्वर, आर्यतारा, वसुंधरा, सप्तलोचनी, दर्गाेत्तारणी, विश्वमाता हानं भृकुटीतारा थुलि देवतापिं दयेकाव वर्षवन्धन यायेगु गुठी स्थापना याना थकल ।
थुकिया गुथियार खः दानपति श्रीपुनजुतिुया किजा कुलओन्त १ कायचा कारनंद १, उत्तरानंद १ प्रभृतिनं पालंपाः गुथि न्यायेके माल । धयातःगु दु थ्व गुठि न्यायेकेवले थपाजुनं पूजा याके, दशस्थविर आजुपिं भोजन याके, द्यःपालाः बोनेमाल, लिसें भिनमचा ओलबाहाःया भिमराज १ थओ जजमान नौद्वंबाहाःया धर्मचक्रसिहजु १ द्यःदयकूम्ह –कलाकार) ज्याठाया लतनपति १देवयात सिलोक दयकूम्ह महाबुद्धया पण्डित जितानन्दजु १ प्यम्ह चिन्तायाकपिं गुथि खुन्हु बोने माल । श्रावण कृष्ण द्वादशी कुन्हु बाहालया दिनयज्ञ यासे तिथि कुन्हु फतसा कोलास्या पूजा याये ।
क्वापाःद्यःया फलेच्वंगु शिलापत्र
ने.सं. ९९४ पौष पूर्णिमाया दिनस विष्णुछेँबाहारया श्रीभगवान् स्थानस तुतःखलक दयेकागु उपलक्षस लुँनसिया शिरशोभा मटुक समर्पण याःगु जुल । गुकीया श्रद्धालु भक्त तुतःखलक लाजनरसिं प्रभृति भथकूं विद्याथकूं आदि ३७ म्ह जुल ।
अनसतुंच्वंगु शिलापत्र
ने.सं. १००४ आषाढशुदी अष्टमीया दिनस विष्णुछेँ बाहारया क्वाचपाल देवल अकस्मात्रनं स्वतगुपोल दुनावनांव आषढकृष्ण नवमीया दिनस जीर्णाेद्धार यासे भाद्रशुदी षष्ठी कुन्हु चोलामू तयाः विधिथें प्रतिष्ठा यानागु जुल । थुगु जीर्णाेद्धार कार्यस ब्वतिकाःपिं दशस्थविर चक्रेश्वर व सर्वसंघ प्रभृति जुल ।
पंचझयालया लिलिया अभिलेख
ने.सं. १०१६ माघशुक्ल श्रीपञ्चमीया दिनस न्हापायागु काष्ठमय द्वार तोरण लिलया पातां भुनां शोभावृद्धि यानाव्यूगु जुल ।
क्वापाःजुया लुखाया लँच्वथे कियातःगु अभिलेख
ने.सं. १०१६ माघशुक्ल चतुर्थिपरपंचमीया दिनस सुवर्णलेपित त्रिमूर्ति (धर्मचक्र महामंजुश्री, षड्क्षरी, प्रज्ञापारमिता) तोरणस शोभायमानपूर्वक वज्राचार्य बुद्धिराज, पूर्णराज तेजराजया परिवाछि मुनाव दुंता याःगु जुल। ।
अनसंच्वंगु लिलया पौ
ने.सं. १०१७ मार्गकृष्ण तृतीय कुन्हु श्रीमयूरवर्ण महाविहारस श्रीशाक्यमुनि भगवानया देवालयस पंचझ्याल तयागु जुल । दथुसच्वंगु छपाःझ्या व तोरण लुँनंसियागु मेगु जःखः च्वंगु प्यपाःझ्याः लिलयागु जुल। लिसें भिक्षुपिं निम्ह लिलया दयेका तयाविया । थुगु कार्यया दानपति भिन्छेबाहाःया उत्तर दिशास च्वंम्ह तेजवीरनं थव दिवंगत पिता हर्षपतिया दिव्यलोक प्राप्ति कामनायासे प्रीति याःगु जुल।
क्वापाःदेगःया ल्युनेच्वंगु शिलापत्र
ने.सं. १०५४ सालं महाभूकम्प जुयाः थुगु देगः क्वथ्यंक भुमिसात् जुयाः थुुगु देगः क्वथ्यंक भूमिसात जुयाः दुनावसेंलि हानं १०५९ सालं फाल्गुनशुक्ल द्वादशी कुन्हु जगंनिसें प्रारम्भ याना बैशाखकृष्ण सम्तमीया दिनस सर्वसंघपिंगु हारगुहार सहयोग कयाः देगः दने सिधयेका विधि विधान अनुसारं प्रतिष्ठाकार्य सुसपन्न याःगु जुल । थुगु दगःदनेगु कार्य सिद्धजूगु उपलक्ष कयाः सकलया हर्षमान जुयाव श्रावणकृष्ण प्रतिपदा कुन्हु वाहाःपूजा न्यायेकाः महोत्सव मानेयाःगु जुल।
कागजपत्राभिलेख पं, मोहनराज वज्राचार्ययाके च्वंगु
ने.स. १०५४ कार्तिकशुक्ल अष्टमीया दिनस श्रीक्वाचपाल भगवान्या न्ह्यनेसतुं चीधिकःम्ह क्वापाःआजु शाक्यमुनि दयेकाव प्रतिष्ठा याःगु जुल । द्वादशतीर्थ अष्टवैतराग, पंचदश विहार, प्यम्ह लोकेश्वर, प्यम्ह बुद्ध भगवान् आदिथास अष्टमीव्रत दनाव तीर्थयात्रा यानागु सांगी जूगु उपलक्ष कयाः सर्वसंद्ध मुनां थुगु कार्य जूगु जुल ।
अपरिमितायुक्त शिलाभिलेख ।
ने.सं. १०६४ बैशाखशुक्ल एकादशीपरद्वादशी कुन्हु मयूरवर्ण महाविहार शाक्यमुनिया न्ह्यःने जवं खवं श्रीअपरिमता खम्बा, श्रीप्रज्ञापारमिता खम्बा स्थापना याःगु जुल ।
दानपति थ्वहे विहारया शाक्यवशं धर्मराजजु नं दुंता याक ।
शाक्यमुनिया न्ह्यःनेच्वंगु चैत्याभिलेख
ने.सं. १०६६ फाल्गुणशुक्ल अष्टमीया दिनस मयूरवर्ण महाविहारया बज्राचार्य आशामदुनं थ्वहे विहारया न्ह्यःनेच्वंगु अशोकचिवाहाः जीर्णाेद्धार याःगु जुल ।
क्वापाःद्यःया जःपाखेच्वंगु शिलापत्र
थुगु विहार व विहारया सर्वसंघपिं उत्तरोत्तर बृद्धि तथा सुधार व उद्धार यायेगु पवित्र उद्दश्य कयाः धर्माेदयपात्र संस्थापन जुल । थुगु धर्माेदयपात्र याःगु शुभाङ्कुरद्वार पल्लवित पुष्पित एवं प्रफुल्लित जूगु फलस्वरुप आर्याष्टाङ्ग उपोषधव्रत न्यायेकाः तीर्थयात्रा यानागुद्वरा प्राप्त जूगु आयस्ता एवं सर्वसंघया विविध श्रद्धाचन्दा पाखे) लाभजूगु आर्थिक सहयोग समेत संचय यानाः क्वाचपाल देवता श्रीशाक्यमुनि भगवान्या श्रीमुख मण्डल एवं शीरशोभा मुकूट समेत सुवर्णलेपित यानाः दोहलपा ब्यूगु जुल । ने.सं. १०७४ साल कार्तिककृष्ण दशमीया दिनस ।
दिगीसच्वंगु शिलापत्र
भिन्छेबाहाःया दिगीस बिज्याःम्ह श्रीचक्रसंवर वज्रवाराही जीर्णाेद्धार निम्ति वि.सं. २०१७ फाल्गुणशुदी १२ स जीवन्यास लिकयाः वि.सं. २०१८ बैशाखशुदी २ स जीवन्यास तसे मार्गकृष्ण दशमी कुन्हु यलया झिंच्याबाहाःस बिज्याकपिं आगमदेवता संवरपूजा वंगु जुल ।
