थुकीसं देशकाल परिथिति अनुसार सर्वाे प्रकारं जगतो हिाय धैगु बौद्ध सिद्धान्त थःगु यानाकयाः देश नरेश जनहित सुखं समृद्धि कामनायासे थःके दैच्वंगु शिल्पविद्या व शास्त्र  विद्यायागु योग्यताअनुसार छगु छगु ज्या ज्वनां श्रीमयूरवर्ण महाविहारयागु उत्तरोत्तर वृद्धि जुइमा धैगु सम्यक् प्रतिज्ञा यासे आनन्दनं जीविका यानावैच्वंगु जुल । 

 

खतु झिप्यंगूगु शदी पाखे काठमाडू उपत्यकाय् दुने मल्ल जुजुपिसं गुगु प्रकारं कार्य अनुसारं जाति उपजाति विभाजन याना थकल, अनेक नियम उपनियम दयेकाः सिथ्ति वन्देज यानाबिल,प उगु ईलंनिसें थन शिल्पकला हस्तकला उद्यो गप्रधानगु ललितपुर नगरवासी बौद्ध जनतापिं छगु छगु ज्याया आधिकारिक वर्ग छगु छगु थासय् च्वनां ज्याः यानावैच्वंगु खनेदु । तर थुपिं कलाकारपिं गन गुगु थासय् च्वनां थःथःगु ज्याया चमत्कार क्यनां देश व जनतायागु ज्याः यानावैच्वंगु दु धकाः झीसं सरसरति अध्ययन यानास्वतधाःसा थ्व धायेफु कि 

 

धातुकला व नेवाःज्या, थ्वज्याय् उकुबाहाः, शिल्पकला व शास्त्रविद्याय् महाबुद्ध । काष्ठकलाय् गुजिबाहाः व सिबाहाः इष्टकलाय् धुंबाहा व हेनुबाहाः  । तान्त्रिक विद्याय चुकबाहाः दौबाहाः व बुबाहा । आयुर्वेद सम्वन्धी चिकंबही । वाणीज्य व्यापार विषय क्वाबाहाः नागबाहाः । वज्रलेप कार्यय् न्याः चू व इखोछेंबही । स्वर्णकार व धूसः ज्याय् हःबाहाः ओनबाहाः थँज्याय् नःबाहाः ।थुगुरmपं छगु बही बाहाःयापिं  छगु छगु ज्याय् प्रयत्नशील व कार्यशील जूथें थुगु भिन्छेंबाहाःयापिं प्रस्तरकला ल्वहँज्याय् प्रवीण व निपूण जूगु खनेदु । 

 

थ्वय्कपिसं मूर्ति निर्माण यायेत ल्वहँ ल्यय्गु ज्या जुई । गुलिनं ल्वहँयागु प्रकारान्तर दु, उलि मध्यय् थःगु मनं तुनाथें थमं धायायें ज्याभः वायेछिंगु मनवेगी ल्वहँ, कोटखाल्वहँ तथा हाकुफिल्वहँ यात भिंगु बांलाःगु वालाःगु धकाः मानेयाना वैच्वंगु खनेदु । थथे थःम्ह मनं तुनाथें ज्या याये छिंक ल्वहँ ल्ययेधुसेंलि मापिंसफू –मूर्तिलक्षण शास्त्र )  बतां, कतां, सलां व मुगः यागु सहायता कयाः दानपतियागु सदिच्छानुसार गुरmयागु निर्देशनकथं मूर्ति दयेकेगु शुभारम्भ जुई । तर नेपामि कलाकारतेसं मूर्ति ज्या याइबले कुषाण, गान्धार, मथुरा, गुप्त, चोल, पाल एवं तिब्बतीशैलीयात त्वःताः विशुद्ध  नेपालीशैली थःगुहे पहलं तालमाल लक्षण मिले याना दयेकावैच्वंगु खनेदु । उदाहरणया लागी थ्व धायेफ कि थुगु विहारया कलाकारपिसं निम्न स्थानया मूर्तित दयेकाबियावंगु खनेछु । 

 

स्वयम्भू किण्डोलस्थित विशालकाय बुद्ध मापरिनिर्वाण मूर्ति तथा पचलि घाटय् च्वंगु बौद्ध , शैव, शाक्त , वैष्णव एवं सौर सम्प्रदायया देवदेवता, एवंक्रमं बुद्धजन्मभूमि लुम्बिनीस्थित प्राचीन मूर्ति बुद्धजननी मायादेवीया मुर्ति मुसलमानतेसं प्रहार यानाथकूगु भग्न मूर्तिया प्रतिनिधिकथं हानं मेगु वहे आदर्श रुप दयेकाव्यगु जुल थुगु रुपं मूर्ति जकमखु सुन्दराक्षर यानाः शिलापत्र कीगुली नं दक्षहस्तपिं कलाकारपिं विदयामान जुयाच्वंगु हे दु । 

 

न्हापा न्हापायापिं थ्वहे विहारया कुशल कलाकारपिन्सं ईल् व्यलय् स्वयम्भूचैत्य धर्मधातु जिनालयचैत्य, वज्रधातुचैत्य धर्मधातुचैत्य, रत्नचैत्य , लयनचैत्य, बिम्वचैत्य, कूटागारचैत्य, शिखरकूटचैत्य, दुर्गतिपरिशोधनचैत्य, धान्यराश्याकृतिचैत्य , चातुव्र्यूहचैत्य, रम्यकूटागारचैत्य, घटकूटचैत्य, पद्मचैत्य, ज्वालावलीचैत्य, अष्टकोणाकृतिचैत्य, कूटागारोपरि सप्तपद्मासनचैत्य, जलहर्याेपरि पं्चजिनालंकृतैच्य, सुखावतिचैत्य, कलशाकारचैत्य, घण्टाकारचैत्य, भुवनचैत्य ( सुमेरुचैत्य) आदि विभिन्न प्रकारया उद्देश्यचैत्यत दयेकावनजुइ । तर वर्तमान शाहकालय्वयाः थ्वय्कपिसं जँत्वाः चिबाहाः – भुवनचैत्य – सुमेरुचैत्य) व धर्मधातु जक अप्पो याना दयेकावैच्वंगु खनेदु । थथेहे त्रिरत्न, पंचबुद्ध शाक्यमुनि, गणेश, महाकाल, सरस्वती, सूर्य , आर्यतारा, मञ्जुश्री एवं रामपञ्चायन, विष्णुपञ्चायन, शिवपञ्चायन, महिषमद्र्दिनी भगवती आदिपिंगु मूर्तित दयेकावैच्वंगु जुल । 

 

थुगु प्रस्तरकलावृत्ति अतिरिक्त मेमेगु कलां शिल्पं परिपूर्ण जूगु इलम ज्वनाच्वंपिं यक्वों ब्यक्तित्व नं थन विद्यमान मदुगु मखु । उकिं थ्व विहार महत्वपूर्णगु ऐतिहासिक व कलात्मक एवं गुणात्मक गौरवं जायाच्वंगु जुल ।