मयूरवर्ण महाविहार संघय् थी थी यानाः प्यंगू मुख्य खलःत खनेजु । संघया दुजःपिं मध्यय् थः थःपिनिगु हे खास छगू छगू समूहगत कवः हे खलः खलः हानं छगू छगू  खलः वा कवःया नं तःगुमछि कवः उपकवःत दुगु जुयाच्वन । थनया  प्यंगू खलः धायेबले मन्त्र खलः, धनजु खलः, दत्त खलः व भान्सि खलः खः । थुपिं प्यंगू खलः मध्यय् नं स्वंगू खलः वज्राचार्य खःसा भान्सिं खलः छगू शाक्यपिं जुल । आः थन थुगु हे प्यंगू खलःयात कयाः संक्षिप्त परिचय बिइगु जुइ

 

मन्त्र खलः 

भिन्छेबाहाःया नांदंगु प्यंगू खलः मध्यय् छगू खलः मन्त्र खलः खः । थुगु खलःया दुने गुरु खवः, कजी कवः, लाछि कवः, धौमाकु कवः, पण्डित कवः, याकः कवः यानाः मुक्कं खुगू कवः दुथ्यानाच्वंगु दु । थुगु खलः मन्त्र सिद्धिदुपिं जुयाः मन्त्र खलः या नमं लोकप्रसिद्ध जूपिं खः ।

 

छगू ईलय्या प्रसिद्धगु दबूप्याखँ वीरकूश प्याखँ भिन्छेबाहाःयापिन्सं प्रस्तुत याःगु जुल । लच्छियंक हुइकीगु थुगु प्याखँनय् मन्त्र क्रियाद्वारा प्याखँम्वःतयत् माःमाःथाय् न्हिले वयकेगु व ख्वलुपिचायकेगु ज्या मन्त्र खलःया दुजःपिन्सं  सफलतापूर्वक  यानाब्यूजु जुल । उगु प्याखँ स्वयेनंपिं आःजीवित  दनिपिन्सं वीरकूशया प्याखँया प्रसंग न्ह्यथनीबले हास्य विरहया रसंजाःगु प्याखँ खः धकाः लुमंकाच्वंगु दनि । प्याखँनय् हास्य विरह यायेगु थुजाःगु मन्त्र थनया चिरिपण्डित मोहनराज वज्राचार्य याके नं दु धयागु न्यने दु ।

 

मन्त्र खलःया पूर्वपिं मन्त्रोपचारद्वारा विभिन्न रोग निदान यानाः जनसेवा यानावयाच्वंपिं खः । आःतकनं मन्त्त खलःया दुजःपिन्सं मन्त्रोपचार यानाः लायकेमाःगु ल्वय् लाय्कावयाच्वंगु दु । थ्व छगु  चिकित्सा जगतय् उदाहरणीय ज्या धायेमाल । मन्त्र खलःयापिं तान्त्रिक चिकित्सकया नापं आयुर्वेदिक व ज्योतिषशास्त्रया क्षेत्रय् नं. निपूणपिं खः । थुगु लखःया दुजःपिं मध्यय् थनिं झिदँन्ह्यः परलोक जुयाविज्याःम्ह पं. वैद्य मोहनराज वज्राचार्य (चिरि पण्डित) नं. प्रसिद्धम्ह बौद्धविद्वान खः । थ्वसपोलं बौद्धधर्म व चिकित्साविज्ञान सम्वन्धित गुमछि सफू प्रकाशय् हयेधुंकूगु दु ।

 

मन्त्र खलःया दुने ल्वहँकःमि कवः नं. दुथ्यानाच्वंगु दु, गुपिं कजी कवःया रुपय् प्रसिद्धपिं खः । प्रस्तर मूर्तिया  कुशल कलाकारया रुपय् थुपिं  अन्तरराष्ट्रिय ख्यलय् थ्यंक  प्रसिद्धि दुपिं खः । थुमिगु  खलः बुद्ध बोधिसत्व एवं बौद्ध देवदेवीपिनिगु प्रस्तुरमूर्ति , चैत्य, धर्मधातुमण्डल एवं विभिन्न व्इक्ति विशेषपिनिगु दुरुस्त जुइक प्रतिमा आदि निर्माण यायेगुली सिद्धहस्तपिं खः । अथे हे ल्वहँतय् शिलालेख कीगु यायेगुली सिद्धहस्तपिं खः । अथे हे ल्वहँतय् शिलालेख कीगु ज्याय् नं. थुपिं उतिकं च्वजाः । थुमिगु कलाया कारणं थमिसं देशय् दुनेपिने यक्को हे ख्याति प्राप्त  यानावयाच्वंगु  दु । थुमिगु खलकय् इन्द्रराज्यलक्ष्मी पुरस्कारं विभूषिम्ह आजु बुद्धरत्न बज्राचार्य खः । अथेहे भाजु पञ्चराज बज्रचार्य नं. निपूणम्ह प्रस्तर कलाकारया रुपय् प्रसिद्धि दुम्ह खः । अथे हे लोकराज बज्राचार्य  नं लुमंकेबहःम्ह प्रस्तर मूर्तिकार खः । थुमिगु खलकय् प्रस्तर मूर्तिकारय् नांदंपिं भाजुपिं जकमखु मय्जुपिं नं दु । मय्जु मूर्तिकारया झ्वलय् सुश्री सूर्य  बज्राचार्य छम्ह लोक प्रसिद्धम्ह प्रस्तरमूर्तिकार खः । प्रस्तुरमूर्ति निमाण यायेगुली सिद्धहस्त कलाकारपिं थौतक्कं थन थःपिनिगु शीपयात नालावयाच्वंपिं त्वाः मदयेक ल्यंदयाच्वंगु दनि । थ्व छगू थनया गौरवगु विषय खः ।

 

प्रस्तरमूर्तिकारया नापनापं थुगु खलःया दुने काष्ठ मूर्तिकारपिं नं दुथ्यानाच्वंगु दु । थनया श्री इन्द्रराज बज्राचार्य ख्याति प्राप्तम्ह काष्ठ मूर्तिकार खः थगु खलकय् प्रस्तर एवं काष्ठ सम्वन्धि न्हुन्हुपिन्त थुमिसं कलाकारिता प्रशिक्षण बियावयाच्वंगुया कारणं थन थुगु ज्याया संरक्षण बृद्धि जुजं वयाच्वंगु दु ।

 

धनजु खलः 

भिन्छेबहाःया प्रसिद्धगु खलः मध्यय् धनजु खलः नं छगू खः धनजु खलःयात थन लाखे खलः धाइगु चलन दु । थनया लाखेआजु धयाम्ह हे धनजु खः थ्वसपोल लाखे  आजु पुरश्चरण सिद्धम्ह खः । उगु ईलय् थ्वसपोलं तन्त्रया विधिपाखे) नेपालय् लगाइँ ल्वाःवपिन्त बुकाः लडाईँ त्याकेगु सफलता प्राप्त याकुगु धयागु न्यने दु । थुगु खँ नेपाःया वंशावलीई नं उल्लेख जुयाच्वंगु दु । युद्ध विजयीया श्रेयकाःम्ह थ्वसपोल धनजु अर्थात लाखे आजुयात जग्गा जमिन नापं न्ह्य्गः घः, न्य्गू पुखू, न्हय्गू धः नं उपहार सवरुप ब्यूगु दु धाइ ।

 

धनजु लाखेआजु लजगाःया रुपय् वैद्य ज्या याना विज्याइह खः । थ्वसपोल उगु ईया प्रसिद्धम्ह वैद्यराज खः । थ्वसपोलं कर्काेटक नागराजया कलाम्हसियागु मिखा स्याःगु ल्वय् लायेकाबिल धकाः धाइ । थुगु कार्यया कदर स्वरुप थवसपोलयात रत्नजडित प्वाकलं छपाः उपहार व्यूगु जुल, गुगु लिपा श्री करुणामययात दुन्ता याःगु उपहार व्यूगू जुल । थुगु हे प्याकलं दँय् छको जावलाजात्रा कुन्हु भाटो जात्रा या रुपय थौं तकं क्यनावयाच्वंगु जुल  न्हापा धनजु आजु दुवले व मदयेधुंका लिपा तक्क नं फुलपाती कुन्हु थ्वसपोलया नामं भिन्छेबाहालय् खुको तोप तयेगु चलन दुगु खः । लिपा बन्दुर स्यनां वंगुलिं थुगु चलन नं तनावन । अथेनं थ्वसपोलया सन्ततिपिन्सं धनजु आजुया  प्रतिमा दयेकाः स्थापना यानाः दँय्दसँ फुलपातीया दिनस थ्वपोलयागु श्राद्ध यायेगु याना गुथि हनावयाच्वंगु दनि ।

 

धनजु लाखे खलःया दुने रुपानन्द कपिलाननद भद्रानन्द व जयानन्द यानाः प्यकःवः दु ।

 

दत्त खलः 

थनया दत खलःयात पुक्षे कवःया रुपं अप्पोसिनं म्हसिकाच्वंगु जुल । अज्ज थुमित थन दकःमि खलः धालकि सकसिनं स्यू  ।थुपिं वास्तुकलाविद्पिं खः । नेपाः गाः (स्वनिगः) लय् कलात्मक देगः, सतः, फलेचा, छेँ आदि यागु निर्माण ज्याय् अप्पो धयाथें थुमिगु योगदान दयाच्वनी । वास्तुकलाय् निपुणपिं जूगुलिं हे शाह जुजु खलः व राणा खलःतय् दरवार आदि दयेकेत थुपिं हे नियुक्त यानातइगु खः । अथेजुयाः थनया गुलिनं थुज्यागु दरबार निर्माण यायेगु ज्या जूवन , उकी प्रायः याना थुमिगु ल्हाः मदु धयागु दइ हे मखु । समाजय् सुं गुम्हसिया  छें दनेगु ज्याखँय् नं. अप्पो धयाथें थुमिके सल्लाहासाहुति दया हे च्वनि । आःतक नं थुमि सन्ततिपिं थ्व ज्याय् निपुण हे तिनि ।

 

पुक्षे कवः अथवा दत्त कवःया छम्ह दुजः चक्रेश्वर आजु सानकाजी वज्राचार्य बौद्ध कर्मकाण्डया ज्याय् निपूणम्ह  खः । थ्वसपोल बौद्धजातक अवदानया बाखँ कनेगुली वाक्सिद्धि दुम्ह नं ख  । अथे हे दाफा भजन स्यनेकने यायेगुली आजु कान्छारत्न वज्राचार्य निपुणम्ह खः ।

 

न्हापा बुगद्यः नेपालय् बिज्याकेगु ज्या यानाबिज्याःम्ह गुरु वन्धुदत्त वज्राचार्यया म्हयाय्मचाया कचामचा हे थुुगु  दत्त खलःया सन्तति  खः । वन्धुदत्त वज्राचार्यया स्वम्ह म्ह्याय्  मध्यय् दथुइ च्वंम्ह म्ह्याय्मचायागु इहिपा थुगु विहारयाम्ह  छम्ह  कुलपुत्र नापं जुयाः थुमिगु पाखें स्वम्ह काय् दुगु खः ।

 

थुम्ह म्ह्याय्मचायात वन्धुदत्तजुं प्रयोग यानाविज्याइगु पञ्च बुद्धांकित मुखः, गं, वज्र, सुल्पाः आदि पूजाज्वलं, पूजासफू, अष्टसहश्रिका प्रज्ञापारमिता ग्रन्थ आदि क्वसःया रुपय् वियाहःगु धाइ । थुमि हे सन्तति मध्यय् थौं थनया सानुकाजी धर्मरत्न, आशाकाजी नरेन्द्रवज्र, सूर्यवीर व आशामदु वज्राचार्य यानाः खुकवः जुयाच्वंगु जुल ।

 

पुक्षे कवःपिं वन्धुदत्ता म्ह्याय्या सन्तति  जूगुया कारणं थुमि श्रीकरुणमय रथय् बिज्याकी कुन्हु करुणामय् यात जनिकंकापः छायेगु गुथि दु ।

 

करुणामययात जनिचिकः वनेगुया बारे छन्हुया घटना खः करुणामययात जनिंचिकीपिं गुथियारपिं जनिंचिकःवने छुं भच्चा लिबागुलिं जनिं मचिकूसे हे द्यः रथय् बिज्याकेत्यंगु जुल। 

तर सफल मजुल । लिपा वन्धुदत्तया म्ह्याय्या नामं दुगु  थुगु गुथि पाखे जनिकंकापः सहितगु पूजाज्वंल थ्यंसेलि याउँक द्यः रथय् बिज्याके फत धयागु नं न्यने दु । जनिकापः छायेगु गुथि आःतक न्ह्यानाच्वंगु द ।

 

हानं थुमि हे सन्तति मध्यय् छगू कवः वन्देग्राम –वग्र्या) य् विहार दयेकाच्वंवंगु जुल । थुगु विहार दुगुया कारणं हे यलय् मतयाः वनीपिं भक्तजनपिं सकलें अनिवार्य रुपं थुगु विहारय् नं वनाः पूजादि यानावयाच्वंगु जुल । थ्व छगू ऐतिहासिक कथं महत्वपूर्णगु खँ जुल ।

 

भान्सिं खलः 

भिन्छेबाहाःया संघया दुने मेगु खलः खलः भान्सिं खलः । थनया शाक्यवंशपिनिगु खलः हे भान्सि खलः खः भान्सिं खलःत नं स्तर मूर्तिकारपिं खः । शास्त्रोक्त कथं तुपिं ज्यानां मूर्ति दयकेगुलीथुमिगु खलःया छम्ह  दुजः स्व. आजु बेखाजोति शाक्य अतिकं निपुणम्ह खः । थ्वसपोल थुगु कार्य कुशलताया लागी लोक प्रसिद्धम्ह खः ।

 

थुमिगु खलकय् छगू ईलय् प्रस्तर उद्योग कथं न्ह्याकावंम्ह मदयावने धुंकूम्ह पुनजोति शाक्य ख: । थ्वसपोलया  हात्तीबनय् इजाजत प्राप्त  ल्वहँया खानी दु धाइगु खः । थ्वसपोलया थःगु हे सलं सालीगु गाडा दुम्ह जुयाः ल्वहँ ढुवानीया व्यवस्था तकं यायेफुम्ह खः । नेपाःगाः (स्वनिगः) लय् माःमाःपिन्त माःगु ल्वहँ उपलब्ध यानावियावयाच्वंम्ह  थ्वसपोलं तुयूम्ह सल गयाः चाहिला ल्वहँ बिइगु ज्या यानावयाच्वंम्ह खः ।  थ्वसपोलया पाल नेपाःगाल गुलिन नं ल्वहँया छ्यलेज्या जुल, व थ्वसपोलयागु हे देन खः ।

 

थुमिगु हे खलकय् छेँ दनेत माःगु ईल्वहँ व बँ सिइगु ल्वहँ सर्वसाधारणपिनिगु छे निसें दरवारय् थ्यंक तकं माःगु व्यवस्था यानावंम्ह नांदंम्ह ल्वहँकःमि सुखु शाक्य छम्ह नं खः । यलय् दकले न्हापां प्रस्तर उद्योग बांलाक न्ह्याकावंपिं थ्वसपोलपिं हे खः धाःसां पाइमखु ।

 

भान्सिं खलःया पूर्वजपिं थन भिन्छेबाहालय् लिपातिनि थ्याकातःपिं धाइ । भिन्छेकाहाःया हे म्ह्याय्मचा छम्ह लुँभुई बियातःगु जुयाच्वन । थ्वया काय्मस्त थनयापिनि भिन्चा जूजुलिं थन हे थ्याकाः संघय् प्रवेश यानावंगु जुल । थुमि हे सन्तति वर्तमान शाकयवंशीय भान्सिं खलः खः । भान्सिं खलःया दुने सिंगधं शाक्य, भाजुनरसिं शाक्य व हर्षपति शाक्य यानाः स्वकवः दुश्र अस्तु ।।